Νέα ελληνικά. Ευθύς και πλάγιος λόγος

ΕΥΘΥΣ ΚΑΙ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ 

[Στον ευθύ λόγο ακούμε τα λόγια κάποιου, όπως ακριβώς τα λέει, ενώ στον πλάγιο λόγο τα λόγια αυτά τα μεταφέρει κάποιο τρίτο πρόσωπο.]

Αρχικά να αναφέρουμε ότι τα λόγια κάποιου μπορεί να τα ακούσει κανείς με δύο τρόπους: 

α) άμεσα, δηλ. απευθείας όπως τα είπε το ίδιο το πρόσωπο που μιλάει: π.χ. Θα σου δώσω το τηλέφωνό μου. 

Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι ο λόγος είναι ευθύς. 

β) έμμεσα, δηλ. να τα ακούει από κάποιον άλλο, που του μεταφέρει τα λόγια κάποιου τρίτου, εξαρτημένα από ρήματα όπως λέγω, ρωτώ, γνωρίζω κτλ.: π.χ. Είπε ότι θα μου δώσει το τηλέφωνό του. 

 Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι ο λόγος είναι πλάγιος. 

ΠΡΟΣΟΧΗ! 

Όταν τα λόγια κάποιου μας τα μεταφέρει ένας τρίτος όπως ακριβώς έχουν ειπωθεί, τότε ο λόγος είναι ευθύς: 

π.χ. Ευθύς λόγος: Θα κάνω ό,τι μου πεις. 

 Ευθύς λόγος: Η Μαρία είπε: «Θα κάνω ό,τι μου πεις». 

 Πλάγιος λόγος: Η Μαρία είπε ότι θα έκανε ό,τι της είπε. 

Μεταβολές από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο 

Όταν ο ευθύς λόγος μετατρέπεται σε πλάγιο, γίνονται οι ακόλουθες μεταβολές: 

Στο περιεχόμενό τους

• Κρίσεως (Οριστική) 
• Επιθυμίας (Προστακτική ή Υποτακτική) 
• Ερωτηματικές (Οριστική ή Υποτακτική / ;)
• Επιφωνηματικές (!) 

Στην ποιότητά τους

• Καταφατικές 
• Αρνητικές ή αποφατικές 

Στη σχέση τους με άλλες προτάσεις

• Κύριες ή ανεξάρτητες
• Δευτερεύουσες ή εξαρτημένες προτάσεις

ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ (οι οποίες λειτουργούν ως Υποκείμενο, Αντικείμενο ή Ονοματικός Προσδιορισμός)

ΕΙΔΙΚΕΣ: ότι, πως, που

ΒΟΥΛΗΤΙΚΕΣ: να
ΕΝΔΟΙΑΣΤΙΚΕΣ: μήπως, μη(ν)
ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ: αν, μήπως, τι, ποιος, πόσος, πού, πώς, πότε, πόσο, γιατί
ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ: που, ο οποίος, όποιος, όσος, ό,τι, οποιοσδήποτε, οσοσδήποτε, οτιδήποτε

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ (οι οποίες λειτουργούν ως επιρρηματικός προσδιορισμός) 

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ: γιατί, διότι, επειδή, αφού, καθώς, μια καιΤΕΛΙΚΕΣ: να, για να
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ: ώστε, που
ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣ: αν, εάν, άμα
ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ: αν και, ενώ, μολονότι, και ας, ακόμη κι αν, παρ'όλο που
ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ: και αν, που να, και να, κι ας
ΧΡΟΝΙΚΕΣ: όταν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν (πριν να), μόλις, προτού, ώσπου, ωσότου
ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ: που, όπου, όποτε, όπως, όσο, οπουδήποτε, οποτεδήποτε, οπωσδήποτε, οσοδήποτε

Στη δομή τους

• Απλές 
• Σύνθετες 
• Επαυξημένες 
• Ελλειπτικές

Όταν μετατρέπω τον ευθύ λόγο σε πλάγιο, κάνω τις εξής μεταβολές:

Κύριες προτάσεις κρίσεως ➱ Ειδικές

π.χ. «Θυμάμαι τα σχολικά χρόνια» → Λέει ότι θυμάται τα σχολικά χρόνια.

Κύριες προτάσεις επιθυμίας ➱ Βουλητικές

π.χ. «Να μιλάτε, παρακαλώ, πιο σιγά»  → Η βιβλιοθηκονόμος παρακάλεσε τους επισκέπτες να μιλάνε πιο σιγά.

Ευθείες ερωτήσεις ➱ Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις
π.χ. «Γιατί δεν ήρθες;» → Τον ρώτησε γιατί δεν ήρθε.

Δευτερεύουσες προτάσεις ➱ Δευτερεύουσες προτάσεις
π.χ. «Αν δεν φας το φαγητό σου, δεν θα φας γλυκό» → Του είπε ότι, αν δεν φάει το φαγητό του, δεν θα φάει γλυκό. 

Τι πρέπει να προσέξω:

• Προσθέτω τα ονόματα των προσώπων. 
• Χρησιμοποιώ ρήματα όπως είπε, ρώτησε, απάντησε, κ.ά. 
• Βάζω συνδέσμους, έτσι ώστε να ενώσω τις προτάσεις και να βγάζει νόημα αυτό που λέω. 
• Αλλάζω το πρόσωπο των ρημάτων από πρώτο/δεύτερο σε τρίτο, εφόσον παραθέτω τα λόγια κάποιου τρίτου προσώπου. 
• Για τον ίδιο λόγο θα πρέπει να μεταφέρω τις προσωπικές αντωνυμίες α΄ και β΄ προσώπου στο γ΄ πρόσωπο. 
• Μερικές φορές αλλάζω και τον χρόνο του ρήματος, ειδικά αν η συζήτηση που θα παραθέσω έγινε στο παρελθόν. 
• Στον ευθύ λόγο μπορεί να υπάρχουν εισαγωγικά, θαυμαστικά, ερωτηματικά, ενώ στον πλάγιο λόγο δεν υπάρχουν. 
• Αλλάζω τα χρονικά επιρρήματα: 

 τώρα → τότε

αύριο → την επόμενη μέρα

σήμερα → την ίδια μέρα

χθες → την προηγούμενη μέρα

αυτή τη στιγμή → εκείνη τη στιγμή

Ροδαμάνθη Σοφικίτου, Φιλόλογος