Οι αόριστες αντωνυμίες στα αρχαία και στα νέα ελληνικἀ

Αόριστες αντωνυμίες

Στα νέα ελληνικά

Αόριστες αντωνυμίες λέγονται οι αντωνυμίες που χρησιμοποιούνται για κάποιο άτομο ή για κάποιο πράγμα που δεν το ονομάζουμε είτε γιατί δεν το ξέρουμε είτε γιατί δε θέλουμε να το ονομάσουμε. Η χρήση τους είναι συχνή τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο.

Αόριστες αντωνυμίες είναι οι εξής:

α)Ένας, μία/μια, ένα: Οι τύποι αυτοί συμπίπτουν με τους τύπους του αριθμητικού, που χρησιμεύει και για το αόριστο άρθρο. Δηλώνει πρόσωπα ή πράγματα με άγνωστη ταυτότητα, π.χ. Ήρθε ένας και άνοιξε την πόρτα.

β) Κανένας/κανείς, καμιά/καμία, κανένα: κλίνεται όπως το ένας, μια/μία, ένα (βλ. σ. 30) μόνο στον ενικό. Το κανείς έχει δύο σημασίες: i) σημαίνει κάποιος, όταν η φράση δεν έχει άρνηση, π.χ. Αν σ' ενοχλήσει κανείς, να μου το πεις. Έχεις καμιά καραμέλα;, ii) σημαίνει ούτε ένας, όταν η φράση είναι αρνητική, π.χ. Κανείς δε μίλησε (ούτε ένας).

γ) Κάποιος, κάποια, κάποιο: δηλώνει συγκεκριμένο πρόσωπο ή πράγμα, του οποίου η ταυτότητα δεν είναι γνωστή. Κλίνεται κατά το τίμιος, -α, -ο (βλ. σ. 50), π.χ. Χτύπησε κάποιος την πόρτα. Το διάβασα σε κάποιο βιβλίο.

δ) Μερικοί, μερικές, μερικά: δηλώνει λίγα πρόσωπα ή πράγματα, των οποίων η ταυτότητα δεν είναι σαφής. Κλίνεται μόνο στον πληθυντικό όπως το ελεύθεροι, -ες, -α (βλ. σ. 49), π.χ. Μερικοί δεν ήθελαν να τον ακούσουν. Μερικές από αυτές τις ταινίες είναι πολύ καλές.

ε) Κάτι, κατιτί [άκλιτα]: δηλώνουν κάποιο πράγμα του οποίου η ταυτότητα δεν είναι σαφής. Αναφέρονται σε ονόματα που μπορούν να βρίσκονται σε οποιοδήποτε γένος, αριθμό και πτώση, π.χ. Αγόρασα κάτι που θα σου αρέσει πολύ. Δώσε μου κατιτί.

στ)Τίποτε/τίποτα: αναφέρεται σε ονόματα που μπορούν να βρίσκονται σε οποιοδήποτε γένος, αριθμό και πτώση. Είναι άκλιτο και έχει δύο σημασίες: i) έχει τη σημασία του κάτι, όταν βρίσκεται σε ερωτηματική ή υποθετική πρόταση, π.χ. Έχει τίποτε να φάμε; Έχεις τίποτε να μου πεις;, ii) έχει αρνητική σημασία, όταν η φράση είναι αρνητική, π.χ. Δεν άκουσα τίποτε από όσα είπες.

ζ) Κάμποσος, κάμποση, κάμποσο: δηλώνει ένα ποσό αρκετό αλλά όχι καθορισμένο και κλίνεται όπως το ελεύθερος, -η, -ο (βλ. σ. 49), π.χ. Είχε κάμποσο κόσμο στην αίθουσα και δυσκολεύτηκα να βρω θέση.

η) Κάθε: προσδιορίζει αόριστα πρόσωπα ή πράγματα. Είναι άκλιτο και χρησιμοποιείται ως επίθετο, με ή χωρίς άρθρο, με ονόματα οποιασδήποτε πτώσης, π.χ. (Η) Κάθε πόλη έχει την ιστορία της.

θ) Καθένας, καθεμιά/καθεμία, καθένα: δηλώνει κάθε πρόσωπο ή πράγμα ενός συνόλου χωριστά. Κλίνεται όπως το ένας, μια/μία, ένα (βλ. σ. 30), π.χ. Ο καθένας έχει τον ρόλο του.

ι) Καθετί: σημαίνει άλλοτε οτιδήποτε και άλλοτε τα πάντα. Είναι άκλιτο και συνηθίζεται με ή χωρίς άρθρο στην ονομαστική και την αιτιατική, π.χ. Προσέχω το καθετί που λες.

ια) (Ο, η, το) δείνα, (ο, η, το) τάδε: και οι δύο χρησιμοποιούνται συνήθως στον ενικό και για τα τρία γένη, όταν δε θέλουμε να ονομάσουμε πρόσωπα ή πράγματα, π.χ. Ας πούμε ότι έρχεται ο δείνα και σου λέει να πας στο τάδε μέρος, τι θα του πεις;

ιβ) Άλλος, άλλη, άλλο: δηλώνει ένα πρόσωπο ή πράγμα που διακρίνεται από κάποιον ή κάτι άλλο. Κλίνεται όπως το ελεύθερος, -η, -ο (βλ. σ. 49), π.χ. Έγινε άλλος άνθρωπος. Θα έρθει το άλλο καλοκαίρι.

Στα αρχαία ελληνικά

Αόριστες αντωνυμίες της αρχαίας είναι κυρίως οι ακόλουθες τρεις:

1)   τὶς (αρσ. και θηλ.), τὶ (ουδ.) (= κάποιος)·

2)   ὁ δεῖνα, ἡ δεῖνα, τὸ δεῖνα·

3)   ἔvιοι, ἔνιαι, ἔνια (= μερικοί).

Από τις αόριστες αντωνυμίες:

α) η αντωνυμία τίς, τὶ είναι δικατάληκτη με τρία γένη και κλίνεται κατά την γ΄ κλίση:

	Ενικός αριθμός		Πληθυντικός αριθμός
	αρσ. και θηλ.	ουδέτ.	αρσ. και θηλ.	ουδέτ.
ον.	τὶς	τὶ	τινὲς	τινὰ ή ἄττα
γεν.	τινὸς ή του	τινὸς ή του	τινῶν	τινῶν
δοτ.	τινὶ ή τῳ	τινὶ ή τῳ	τισὶ(ν)	τισὶ(ν)
αιτ.	τινὰ	τὶ	τινὰς	τινὰ ή ἄττα

 

 

β) η αντωνυμία δεῖνα στην αρχαία ελληνική ή μένει άκλιτη (όπως στη νέα) ή κλίνεται κατά την γ΄ κλίση:

	Ενικός αριθμός				Πληθυντικός αριθμός
ον.	ὁ	ἡ	τὸ	δεῖνα	οἱ	αἱ	δεῖνες
γεν.	τοῦ	τῆς	τοῦ	δεῖνος	τῶν		δείνων
δοτ.	τῷ	τῇ	τῷ	δεῖνι	(τοῖς	ταῖς	δεῖσι)
αιτ.	τὸν	τὴν	τὸ	δεῖνα	τοὺς	τὰς	δεῖνας

 

γ) η αντωνυμία ἔνιοι, ἔνιαι, ἔνια βρίσκεται μόνο στον πληθ. και κλίνεται σαν τρικατάληκτο επίθετο της β΄ κλίσης.

 

Στις αόριστες αντωνυμίες ανήκουν και τα ακόλουθα επίθετα που λέγονται και επιμεριστικές αντωνυμίες, γιατί σημαίνουν επιμερισμό από ένα σύνολο δύο ή περισσότερων ουσιαστικών:

1) πᾶς, πᾶσα, πᾶν (= καθένας χωρίς καμιά εξαίρεση· μ' αυτή τη σημασία ο πληθ. πάντες = όλοι): οὐ παντὸς πλεῖν ἐς Κόρινθον (= δεν είναι εύκολο στον καθένα κτλ.) - πάντες ἐθαύμαζον (= όλοι εθαύμαζαν)·

2) ἕκαστος, ἑκάστη, ἕκαστον (= καθένας)·

3) ἄλλος, ἄλλη, ἄλλο·

4) οὐδείς, οὐδεμία, οὐδὲν - μηδείς, μηδεμία, μηδὲν (= κανείς)·

5) ἀμφότεροι, ἀμφότεραι, ἀμφότερα (= και οι δύο μαζί)·

6) ἑκάτερος, ἑκατέρα, ἑκάτερον (= καθένας από τους δύο)·

7) ἕτερος, ἑτέρα, ἕτερον (= άλλος· λέγεται για δύο ουσιαστικά)·

8) οὐδέτερος, οὐδετέρα, οὐδέτερον — μηδέτερος, μηδετέρα, μηδέτερον (= ούτε ο ένας ούτε ο άλλος)·

9) ποσός, ποσή, ποσὸν (= κάμποσος)·

10) ποιός, ποιά, ποιὸν (προφ. ποι-ός, ποι-ά, ποι-ὸν) (= κάποιας λογής)·

11) ἀλλοδαπός, ἀλλοδαπή, ἀλλοδαπὸν (= από άλλον τόπο).

 

Από τις επιμεριστικές αντωνυμίες:

α) η αντων. πᾶς, πᾶσα, πᾶν χρησιμεύει και ως επίθετο (= όλος, ολόκληρος): πᾶς ἀνήρ, πᾶσα ἡ πόλις.

β) οι αντων. οὐδεὶς και μηδεὶς κλίνονται όπως το αριθμητικό εἷς, μία, ἓν, αλλά στο αρσενικό γένος έχουν και πληθ. αριθμό οὐδένες, μηδένες (= κανείς, χωρίς εξαίρεση):

Ενικός αριθμός			Πληθ. αριθμός
ον.	οὐδεὶς	οὐδεμία	οὐδὲν	οὐδένες
γεν.	οὐδενὸς	οὐδεμιᾶς	οὐδενὸς	οὐδένων
δοτ.	οὐδενὶ	οὐδεμιᾷ	οὐδενὶ	οὐδέσι(ν)
αιτ.	οὐδένα	οὐδεμίαν	οὐδὲν	οὐδένας

 

γ) η αντων. ἄλλος, ἄλλη, ἄλλο κλίνεται ως τρικατάληκτο επίθετο της β΄ κλίσης σε -ος, -η, -ον, αλλά χωρίς τελικό ν στο ουδέτερο.

δ) η αντων. ἀμφότεροι, ἀμφότεραι, ἀμφότερα κλίνεται κανονικά στον πληθυντ. και δυϊκό αριθμό ως τρικατάληκτο επίθετο της β΄ κλίσης.

ε) οι λοιπές αντωνυμίες ἕκαστος, ἑκάτερος, ἕτερος, οὐδέτερος, μηδέτερος, ποσός, ποιός, ἀλλοδαπὸς κλίνονται ως τρικατάληκτα επίθετα σε -ος, -η, -ον ή -ος, -α, -ον.

 

Ροδαμάνθη Σοφικίτου, Φιλόλογος

Πηγή: ebooks.edu.gr