ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Κανόνες τονισμού

Θεωρία

Τόνοι και Πνεύματα

Μια λέξη, ανάλογα με τη συλλαβή στην οποία τονίζεται, λέγεται:

οξύτονη, αν έχει οξεία στη λήγουσα, π.χ. πα-τήρ·

περισπώμενη, αν έχει περισπωμένη στη λήγουσα,

π.χ. τι-μῶ

παροξύτονη, αν έχει οξεία στην παραλήγουσα,

π.χ. λό-γος

προπερισπώμενη, αν έχει περισπωμένη στην παραλήγουσα,

π.χ. δῶ-ρον

προπαροξύτονη, αν έχει οξεία στην προπαραλήγουσα,

ἄν-θρω-πος

  

 ΠΡΟΣΟΧΗ! 

·  Η προπαραλήγουσα παίρνει πάντα Οξεία, π.χ. ἄν-θρω-πος

·  Τα φωνήεντα ό και έ παίρνουν πάντα Οξεία, π.χ. λόγος, νέος 

1ος σημαντικός κανόνας

·       Η παραλήγουσα παίρνει οξεία όταν: 

η παραλήγουσα είναι μακρά

και η λήγουσα είναι μακρά,

 π.χ., Κήπων

θήκη

Γενικά πρέπει να σημειωθεί ότι οι δίφθογγοι είναι μακρόχρονοι. Όμως οι δίφθογγοι αι και οι όταν βρίσκονται στο τέλος της λέξης θεωρούνται ως βραχύχρονοι. 

Ωστόσο, στην περίπτωση που οι δίφθογγοι αι και οι είναι καταλήξεις της ευκτικής ή βρίσκονται στο τέλος των επιρρημάτων και των επιφωνημάτων είναι και πάλι μακρόχρονοι.

2ος σημαντικός κανόνας

Περισπωμένη βάζουμε στην παραλήγουσα όταν:

η παραλήγουσα είναι μακρά 

και η λήγουσα είναι βραχεία 

 π.χ. κῆπος

Σε ποιες άλλες περιπτώσεις βάζουμε οξεία;

α) Οξεία βάζουμε στην ασυναίρετη λήγουσα της ονομαστικής, της αιτιατικής και κλητικής, π.χ.

ὁ ποιητής, τον ποιητήν, ὦ ποιητά, οἱ ποιηταί, τούς ποιητάς, ὦ ποιηταί

β) Οξεία βάζουμε στη λήγουσα που προέρχεται απόσυναίρεση, όταν πριν από τη συναίρεση είχε οξεία η δεύτερη από τις συλλαβές που συναιρούνται, π.χ.

ἑσταώς > ἑστώς, κληίς > κλείς

Σε ποιες άλλες περιπτώσεις βάζουμε περισπωμένη;

γ) Περισπωμένη βάζουμε στη μακροκατάληκτη λήγουσα της γενικής και της δοτικής των πτωτικών, π.χ.

τοῦ ποιητοῦ, τῷ ποιητῇ, τῶν ποιητῶν, τοῖς ποιηταῖς

δ) Περισπωμένη βάζουμε στη λήγουσα που προέρχεται από συναίρεση, όταν πριν από τη συναίρεση είχε οξεία η πρώτη από τις συλλαβές που συναιρούνται, π.χ.

τιμάω > τιμῶ, ἐπιμελέες > ἐπιμελεῖς

Γενικοί κανόνες τονισμού: ανακεφαλαίωση

1.   Καμιά λέξη δεν μπορεί να τονιστεί πιο πάνω από την προπαραλήγουσα:

π.χ. μό-λυ-βδος, ἀ-λη-θέ-στε-ρος

2.   Η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται όταν η λήγουσα είναι μακρά:

π.χ. ἄνθρωπος, αλλά ἀνθρώπου· 

λεγόμενος, αλλά λεγομένη· 

τράπεζα, αλλά τραπέζης· 

ἄμεσος, αλλά ἀμέσως.

3.   Η προπαραλήγουσα, εφόσον τονίζεται, πάντοτε οξύνεται:

ἀκρόπολις, λύσομεν, εὔδαιμον, ἐποιούμεθα.

4.   Μια βραχεία συλλαβή, εφόσον τονίζεται, πάντοτε οξύνεται:

τοξότης, ἔπος, πτέρυξ, σοφός.

5.   Μια μακρά παραλήγουσα, εφόσον τονίζεται, οξύνεται εμπρός από μακρά λήγουσα:

τοξεύεις, κήπων, στρατιώτης, γλώσσῃ.

6.   Μια μακρά παραλήγουσα, εφόσον τονίζεται, περισπάται μπροστά από βραχεία λήγουσα:

τοξεῦον, κῆπος, γλῶσσαι, οἶνος.

7.   Η θέσει μακρά συλλαβή ως προς τον τονισμό λογαριάζεται βραχεία:

τάξις, κλῖμαξ, λύτρον, χειρῶναξ.

8. Αν γενικά δυσκολεύεστε στον τονισμό, να θυμάστε το ποιηματάκι: 

Αν έχουμε κάτι ίδιο (μακρό και μακρό ή βραχύ και βραχύ), τότε βάζουμε οξεία

Αν έχουμε κάτι ΠΕΡίεργο (μακρό και βραχύ), τότε βάζουμε ΠΕΡισπωμένη

πηγή: Μιχ. Χ. Οικονόμου, Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, Θεσσαλονίκη, 1971.

Ροδαμάνθη Σοφικίτου, Φιλόλογος